Kawalan motor dan pembelajaran motor
OTAK DAN FASA FISIOLOGI SARAF
KORTEKS MOTOR
Otak kita merupakan tunjang utama dalam penghasilan sesuatu pergerakan yang dihasilkan oleh seseorang manusia. Semua pergerakan voluntari dikawal oleh otak kita. Salah satu kawasan otak yang mengawal pergerakan voluntari ini ialah korteks motor. Terdapat pelbagai struktur otak yang berbeza yang menyumbang kepada pergerakan badan kita.
Korteks motor Korteks motor terletak di kedua-dua hemisfera korteks cerebral. Ia merupakan pusat kawalan dan menghasilkan pergerakan voluntari .korteks serebral terdiri kepada 3 kawasan iaitu Primary motor cortex, Kawasan pre-motor dan Supplementary motor. Dua pertiga kawasan korteks serebral mengawal otot tangan dan mulut . Fungsi-fungsi Primary motor (M1) ialah menghubungkan otak ke neuron motor melalui spinal cord untuk beri maklumat kepada otot tertentu. Pre-Motor memberi panduan kepada pergerakan dan mengawal otot proksimal dalam badan. Manakala Supplementary motor (SMA) merancang dan mengkoordinasi pergerakan kompleks. Contralateral otot tangan dan kaki kanan dikawal oleh hemisfera kiri dan sebaliknya . Jika kawasan-kawasan tertentu mengalami kecederaan di bahagian kawasan motor seseorang itu akan kehilangan kemahiran motor halus . Kecederaan di bahagian Pre motor akan kehilangan kemahiran kasar manakala di kawasan Supplementary motor akan kehilangan koordinasi badan.
Skema pemetaan anggota badan yang dikawal dalam motor cortex (Penfield dan Rasmussen)
Kajian Dr.Penfield dalam mengstimulasi korteks membolehkan beliau membina satu peta motor korteks yang lengkap iaitu motor homunculus. Aspek yang ketara mengenai peta ini ialah kawasan-kawasan yang ditentukan untuk bahagian anggota badan pada korteks adalah seimbang dan tidak merujuk kepada saiznya , tetapi lebih merujuk kepada tahap kerumitan sesuatu pergerakan seseorang lakukan. Oleh itu, dapat dilihat kawasan yang ditentukan untuk tangan dan muka adalah lebih besar jika dibandingkan untuk bahagian badan lain. Ia bukanlah menghairankan, kerana tahap kelajuan dan ketangkasan pergerakan tangan dan mulut manusia adalah lebih tepat dan jitu dimana memberi kita dua tahap keupayaan yang jelas iaitu keupayaan untuk menggunakan peralatan dan bercakap.
SEREBELUM
Serebelum memainkan beberapa peranan penting dalam pergerakan anggota badan kita. Ia terletak di bawah dan belakang korteks cerebral. Ia dikenali sebagai otak kecik kerana saiznya yang kecil iaitu dalam nisbah 1:8 daripada saiz serebrum. Serebelum dikenali dengan fungsinya sebagai pusat koordinasi pergerakan motor. Serebelum menerima input dari korteks cerebral, cabang otak, alat vestibular dan reseptor kinestetik iaitu dari saraf tunjang. Ia menyimpan input urutan pergerakan yang kita pelajari. Ia terlibat dalam talaan halus dan penyelarasan koordinasi pergerakan yang dihasilkan oleh sesuatu tempat di dalam otak, dan ia mengintegrasikan semua benda ini untuk menghasilkan pergerakan yang sangat selaras dan lancar tanpa disedari. Dalam melakukan semua ini, serebelum mengekalkan komunikasi yang erat dengan korteks. Fungsi lain serebelum ialah mengawal keseimbangan, pergerakan dan koordinasi pergerakan otot. Ini bermakna tanpa kewujudan serebelum seseorang itu tidak mampu mengawal keseimbangan diri . Ia juga berfungsi dalam regulasi tone otot, hasilkan pergerakan yang licin, mengawal masa sesuatu pergerakan dan membantu dalam pembelajaran. Jika serebelum ini terdedah kepada kecederaan seseorang itu tidak mampu untuk menyeimbangkan badan dengan baik, mengkoordinasi badan serta belajar sesuatu pergerakan baru.
BASAL GANGLA
Fungsi basal ganglia ialah merancang dan mengawal otot antagonis ketika bergerak serta mengawal tekanan (Pope,Wing,Praamstie dan Miall, 2005). Ia juga membantu korteks motor melancarkan perlakuan motor. Salah satu fungsi basal ganglia ialah beroperasi dengan penglibatan serebelum iaitu memilih dan mencetuskan pergerakan voluntari yang dapat berkoordinasi dengan baik. Peranan basal ganglia dalam memulakan dan mengatur arahan motor menampakkan jelasnya pada seseorang manusia itu apabila seseorang yang mengalami kerosakan basal ganglia seperti dialami oleh pesakit Parkinson. Pesakit Parkinson menunjukkan kesukaran dalam memulakan sesuatu pergerakan yang mereka rancang serta mengigil dan dengan kadar yang lambat apabila ingin memulakan sesuatu pergerakan.
CABANG OTAK ( BRAIN STEM)
Cabang otak terletak di bahagian otak yang paling bawah, bergabung dan berterusan sktruktur dengan spinal cord. Cabang otak menyediakan motor utama dan sistem saraf sensori kepada muka dan leher melalui saraf-saraf cranial. Walaupun ianya kecil, ia merupakan bahagian otak yang amat penting sebagai penghubung saraf motor dan sistem deria dari bahagian utama otak ke lain-lain bahagian badan melalui cabang otak. Ia termasuklah corticospinal tract (motor), posterior column-medial lemniscus pathway ( sentuhan halus, rasa getaran dan proprisepsi) dan spinothalamic tract ( kesakitan,suhu, kegatalan dan sentuhan kasar). Cabang otak mempunyai 3 kawasan untuk kawalan motor iaitu Pons, Medulla dan Reticular formation.
Cabang otak berfungsi dalam menerima input dari korteks cerebral, cerebellum, basal ganglia dan semua reseptor sensori. Selain itu, ia berfungsi sebagai pencawang (relay) maklumat dari dan ke korteks cerebral, mengawal pergerakan involuntary dan reflex serta mengawal sistem fisiologi dalam badan. Pons merupakan sebahagian dari Metencephalon .Pons berfungsi dalam mengawal motor dan analisis sensori . Struktur-struktur antara pon berhubung dengan serebelum serta terlibat dalam pergerakan dan postur badan. Medulla pula mengekalkan fungsi utama badan iaitu dalam pernafasan dan kadar denyutan jantung.
|
|
|
Mesej-mesej kawalan yang dikeluarkan oleh korteks motor dicetuskan sendiri oleh mesej-mesej dari lain kawasan kortikal. Motor korteks juga berkomunikasi dengan rapat dengan struktur-struktur subkortikal seperti basal ganglia dan serebelum, melalui thalamus dimana bertindak sebagai tempat penyampaian.
Pada permulaan perjalanan, parietal dan frontal lobes menjadi aktif dan memberi arahan kepada kawasan SMA dan premotor dimana strategi untuk pergerakan dibina dan dikekalkan sehingga diberi arahan. Arahan itu datang dari sumber luar dan mengaplikasikan maklumat dari basal ganglia yang mempengaruhi kawasan SMA dan premotor. Seterusnya primary cortex yang akan menyebabkan sesuatu tindakan dibawa keluar.
RUMUSAN
Kefahaman tentang kawalan motor boleh dilihat dari perspekstif neuro fisiologi . Semua pergerakan manusia dikawal oleh rangkaian sistem saraf. Sistem saraf yang terlibat dalam kawalan motor dibahagi kepada sistem sensori dan sistem motor. Sistem sensori bertanggungjawab memberi maklumbalas tentang pergerakan motor. Organ dan sistem sensori utama yang mengawal pergerakan ialah sistem visual (mata), sistem kinestetik (gelendung otot, Alat Golgi, sendi) dan sistem vestibular (alat vestibular). Sistem motor bertanggungjawab merancang dan menghasilkan pergerakan. Organ dan sistem motor utama yang mengawal pergerakan ialah otak dan saraf tunjang. Kefahaman tentang mekanisme kawalan motor dari perspektif neurofisiologi dapat membantu dalam proses pengajaran-pembelajaran sesuatu kemahiran motor.
Teori kawalan motor adalah sejumlah kualiti atau idea abstrak tentang sifat pergerakkan dan sebab pergerakkan tersebut. Teori kawalan motor berusaha untuk menyediakan diri dalam menghadapi ‘apa’ dan ‘bagaimana’ manusia mengawalnya iaitu tindakbalas manusia terhadap sesuatu perkara sebagai contoh jika sesorang itu terkena cerek panas tindak yang dibuat adalah mengalihkan tangan dari cerek tersebut.
Teori Tindak Balas (Reflex Theory)
Teori tindak balas ini diasakan oleh Sherrington pada tahun 1906, Thorndike pada tahun 1927 dan Skinner pada tahun 1938. Pergerakan yang dilakukan oleh manusia pada asasnya dikawal oleh tindak balas iaitu pergerakan adalah kemuncak kepada urutan tindak balas yang berkait rapat dalam menghasilkan reaksi, perangai melalui syarat berkait rapat dengan kawalan motor dan tujuan tindak balas adalah untuk menjelaskan tingkah laku motor dapat dilihat oleh mata kasar.
Ciri-ciri Teori Refleks dan Teori Kawalan Motor
Terdapat tiga ciri-ciri bagi teori reflex dan teori kawalan motor iaitu bagi kedua-dua teori ini tidak ada penjelasan kepada keunikan pergerakan dan pengulangan tingkah laku tersebut. Iaitu pergerakan dan pegulangan kelakuan yang dilakukan oleh setiap individu tidak dapat dijelaskan keunikan pergerakan itu dilakukan oleh seseorang individu contohnya pergerakan yang berulang-ulang yang dilakukan oleh bayi yang cuba berjalan. Kedua-dua teori ini tidak boleh menjelaskan pelarasan-pelarasan dalam pelaksanaan lakuan motor . Teori-teori ini boleh digunakan untuk menjelaskan konsisten diantara setiap ciri-ciri pergerakan ruang dan masa, contohnya peringkat perkembangan motor halus dan kasar kanak-kanak. Menurut Sheridan (1984), dia mencadangkan ciri-ciri itu perlu ditunjukkan dalam sebarang teori kawalan motor seperti kelenturan pergerakan, keunikan pergerakan, ketekalan pergerakan dan modifiabiliti pergerakan.
Teori Berhierarki (Hierarchical Theory)
Tokoh yang terdapat didalam teori ini adalah Hughlings Jackson pada tahun 1850, Keela pada tahun 1968 dan Schmidt pada 1991. Berdasarkan satu hierarki, permulaan daripada otak dan neokorteks, otak memberi arahan kepada semua perbuatan keputusan dan prestasi . Otak adalah “komander tertinggi” , otak berhubung dengan peringkat bawah sistem pusat saraf semasa pelbagai bentuk lakuan motor. Model konsep, program motor, menyediakan satu cara untuk pemahaman bagaimana pergerakan boleh dirancang terlebih dahulu melalui kemahiran terbuka dengan 2 peringkat iaitu pusat kawalan eksekutif dan sistem efektor.
Ciri-ciri Teori Berhierarki
Terdapat beberapa ciri teori berhierarki iaitu melalui pengertian umum tentang pergerakkan motor , kelenturan pergerakan adalah melalui matlamat kepada sesuatu pergerakkan. Keunikan dan ketekalan tingkah laku motor boleh juga dijelaskan melalui program motor paradigm. Disamping itu, pergerakan yang dilakukan boleh mirip satu sama lain iaitu melalui menggabungkan keunikan pergerakan tersebut dengan keupayaan untuk melakukan pergerakan serupa pada tahap kepakaran tertentu contohnya berlari dan menendang bola, daripada gabungan ini maka wujudlah pergerakan yang dipanggil permainan bola sepak.
Teori Sistem Dinamik
Tokoh didalam teori ini adalah Bernstein (1967). Teori sistem dinamik juga dikenali sebagai Teori Ekologi atau Teori Sistem Tindakan. Didalam teori ini percaya bahawa persekitaran adalah sumber yang penting dalam memberi maklumat untuk sesuatu tindakan atau tingkahlaku. Jika persekitaran yang didiami oleh kanak-kanak tersebut mengajar bahawa mencuri itu baik maka kanak-kanak tersebut akan melakukan perkara yang dianggap tidak salah itu. Tingkahlaku motor adalah ‘self organized’. Ia adalah tindakbalas daripada perhubungan atau cetusan daripada subsistem (neurological, biological, musculature).
Ciri-ciri Teori Sistem Dinamik
Ciri teori sistem dinamik terbentuk kerana terdapat interaksi dinamik antara individu dan persekitaran, kelenturan pergerakan dan pengubahan pergerakan secara terperinci. Pelakuan yang unik dan kesinambungan pergerakan juga termasuk didalam fungsi otot-otot. Otot seseorang individu berfungsi setiap kali dia melakukan pergerakan, tidak kira walaupun pergerakan itu kecil.
Kemahiran tertutup
Berdasarkan kepada model kejuruteraan mekanikal, model itu memberi gambaran dan penjelasan yang lebih mudah tentang sistem kawalan motor yang kompleks ( CNS, sistem saraf periferi, sistem maklumbalas sensori dan sistem otot). Teori sistem kawalan motor ini dibahagi kepada dua iaitu kemahiran tertutup dan kemahiran terbuka.
Ciri utama dalam kemahiran tertutup ialah maklumbalas. Maklumbalas akan diperolehi melalui reseptor sensori dan laluan aferen. Tiga tugas maklumbalas ialah membenarkan pergerakan dilakukan seperti yang dirancang, memberi maklumat tambahan untuk pergerakan yang sedang berlaku dan membuat pembetulan kepada pergerakan yang sedang berlaku. Tujuan maklumbalas ialah memberi maklumat tentang pergerakan yang sedang dilakukan. Dalam sistem tersebut, pusat kawalan eksekutif (otak) bertindak memberi arahan untuk memulakan pergerakan (merancang). Selepas itu, sistem efektor (saraf tunjang otot) akan bertindak menggerakkan anggota badan.
Dalam model konsepsual kemahiran tertutup, input atau maklumbalas akan dikenalpasti jenis-jenis rangsangan yang akan dibuat. Respon akan dipilih melalui rangsangn tersebut dan akan diprogramkan oleh pusat kawalan eksekutif yang diingini (feedforward). Selepas itu, sistem efektor akan programkan motor. Programkan motor bererti pergerakan mana yang akan dilakukan. Apabila sistem tersebut diprogramkan, pergerakan akan ditunjukkan secara maklumbalas luaran sama ada secara visual dan audio. Maklumat sensori perlakuan yang sedang berlaku (feedback) akan membuat perbandingan, jika mempunyai kesilapan, maklumbalas atau input akan dikenalpasti dan diprogramkan semula.
Perlakuan dalam kemahiran tertutup ini ialah secara perlahan tetapi berterusan. Sasaran perbuatan kemahiran tertutup ialah dalam persekitan yang tetap dan stabil. Contoh pergerakan atau kemahiran yang tergolong dalam kemahiran tertutup ialah menaiki tangga, menembak atau memanah pada sasaran yang tetap dan bermain bowling. Kemahiran tertutup ini sangat berbeza dengan kemahiran terbuka.
Kemahiran terbuka merupakan satu kemahiran yang mempunyai dua elemen penting iaitu suasana dan persekitaran. Dalam kemahiran ini, suasana dan persekitaran adalah sentiasa berubah-ubah atau tidak stabil dan sukar untuk diramal sehingga pemain dalam sesetengah permainan berkemahiran terbuka perlu mengagaknya serta mengenalpasti perubahan-perubahan dan menyesuaikan tindakan mereka mengikut perubahan yang diperhatikan dari semasa ke semasa.
Dalam permainan yang dikategorikan sebagai kemahiran terbuka ini, pemain memiliki kemahiran yang berbeza mengikut keadaan. Permainan yang berkaitan dengan kemahiran terbuka juga sememangnya mempunyai corak strategi pengajaran dan latihan yang berbeza.
Contohnya, dalam permainan bola sepak, corak kemahirannya sentiasa berubah dan tidak tertumpu kepada satu kemahiran atau satu arah tuju sahaja. Pemain bola sepak boleh melakukan pergerakan dengan pelbagai kemahiran dan bergerak secara rawak mengikut kawasan tertentu. Mereka tidak dihadkan untuk menggunakan seberapa banyak kemahiran dalam satu-satu permainan. Kemahiran tidak tertumpu kepada kemahiran yang sedia ada. Setiap pemain harus melatih diri supaya mempelbagaikan kemahiran setiap masa. Hal ini demikian kerana kemahiran yang ditunjukkan oleh pemain akan membantu pemain lawan mengesan kelemahan daripada kemahiran tersebut. Dengan kemahiran yang sentiasa dicipta dan dikawal dari semasa ke semasa, akan menyukarkan pemain lawan mengetahui tahap prestasi dan kemahiran yang kita miliki.
Antara permainan yang dikaitkan dengan kemahiran terbuka ialah permainan bola sepak, hoki, badminton, sepak takraw, pukulan rali dalam tenis, ping pong, menembak pada sasaran yang bergerak dan sebagainya. Permainan-permainan ini turut diberi kebebasan pada pemain untuk mempelbagaikan kemahiran bagi mengelirukan pihak lawan.
